In de winkelstraat in Bergen op Zoom staat een boom met daarbij het gedicht ‘Dikke boom’. Het gedicht vermeldt dat deze heeft gezien wat velen niet zagen. Wellicht zag hij geslachten rondkuieren die allang weer zijn heengegaan. Als het gedicht een wat te optimistisch beeld schetst en de boom nog niet zo oud is, kan dat in elk geval wel worden gezegd van de stad zelf. Vorig jaar herdacht ze haar 800-jarige bestaan.
Lang geleden bevond zich een groot veengebied in de omgeving van Bergen op Zoom. Dit gebied strekte zich in het westen uit tot de Scheldedelta. Erdoor liep een zandrug waarop gebouwd kon worden. Hierop vestigde men de stad. Het veengebied dat oostelijk van de zandrug lag, werd vroeg in de dertiende eeuw ontgonnen. De Hertog van Brabant had belang bij het ontwikkelen van deze stad. Voor hem diende het als een vooruitgeschoven vesting die wat bescherming kon bieden tegen de eventuele uitbreiding van het Graafschap Zeeland en het Graafschap Holland.
Gelegen in Noord-Brabant vormt de stad Bergen op Zoom nu de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Door de tijd heen is ze uitgegroeid tot een stad met vele faciliteiten en zo’n 53.000 inwoners. In de binnenstad, waar nog steeds allerlei verwijzingen naar het verleden zijn te vinden, zijn twee grote lussen met winkels te vinden (foto 2). Door de historische straten sjouwen dames en heren nu plastic zakken met zich mee. Er worden inkopen gedaan. Wat kinderen slenteren mee. Samen worden deze straten wel onder de noemer ‘WinkelAcht’ gebracht. In het centrum van deze ‘acht’ is een rustplaats te vinden voor de mannen die het winkelen niet meer volhouden: de Grote Markt, waar de terrasjes de vermoeide reizigers opwachten (foto 3).
Brand
Wanneer de stad precies haar stadsrechten bemachtigde is niet helemaal te achterhalen. Bij een grote brand in 1397 gingen de stadsarchieven verloren, waardoor een exacte datering niet meer mogelijk is. Maar zeer waarschijnlijk was het ergens tussen de jaren 1198 en 1212. Al in 1213 werd indirect verwezen naar de stad; vandaar dat men ervan uitgaat dat de stadsrechten al aan het begin van de dertiende eeuw zijn verkregen. Bij een stad horen ook muren. De eerste bekende ommuring stamt uit de periode rond 1330. Er werden ook vier stadspoorten gemaakt, waarvan uiteindelijke alleen de Lievevrouwepoort bewaard is gebleven. Deze deed niet alleen als poort, maar ook als gevangenis dienst.
Branden bleken een ernstig gevaar. Verschillende keren werd door een brand een groot gebied in de as gelegd. Toch kon dit de groei van de stad niet verhinderen. Uiteindelijk ontwikkelde Bergen op Zoom zich tot een belangrijke handelsstad. Via de huidige Oosterschelde was het mogelijk om de stad Antwerpen te bereiken en handel te drijven. Vanaf ongeveer 1350 werden er jaarlijks een paar jaarmarkten gehouden, waarop onder andere werd gehandeld in Engelse laken en wol. Uit de tweede helft van de veertiende eeuw stamt ook het oudste gedeelte van de Sint-Gertrudiskerk, die ook wel ‘de Peperbus’ wordt genoemd.
Dit artikel gaat verder in de GezinsGids van 5 september