Het feit dat dit leven beperkt en eindig is, maakt dat je gedwongen wordt te kiezen. Dat kan lastig zijn. Dat telt niet alleen als je iets aanschaft, maar ook bij het kiezen van een avondinvulling of, groter, je levensbestemming. Waar geef je tijd en prioriteit aan?
Kiezen is een belangrijk onderdeel van levenskunst. Kies je niet, terwijl je het leven wel serieus neemt, dan wreekt zich dat op den duur. Wie alles wil doen, alles goed wil doen en veel wil meemaken, loopt tegen de grenzen van onder meer tijd en energie aan. Niet voor niets raken relatief jonge mensen burn-out, vanwege de hoge eisen die zij aan zichzelf stellen.
Timon Ramaker (44), docent aan de Christelijke Hogeschool Ede en coach bij Van Zins Coaching & Training, raakte geboeid door het onderwerp en schreef er een boek over: ‘Vrij om te kiezen. Keuzes maken in een mediacultuur’. Ramaker: „Ik zie in mijn eigen leven en bij de mensen om mij heen dat kiezen lastig is. Ook bij de studenten aan wie ik lesgeef. Niet alles kan. Het leven is heel snel geworden en we zijn materieel gezegend. We kunnen kiezen uit hebbedingen, amusement, reizen, carrièremogelijkheden. Maar met die veelheid aan mogelijkheden hebben we wel moeite.”
Reële vragen
Moeite hebben met kiezen lijkt een luxeprobleem. Ramaker: „Ja, dat is het. Je onderschat het probleem echter als je het afdoet als iets ‘waar je niet moeilijk over moet doen’. Want we zitten er toch maar mee; het gaat om reële vragen. Iedereen heeft graag keuzevrijheid, maar het blijkt wel stress te geven. Mensen willen de goede keuzes maken en hebben het gevoel dat die keuzes hun leven moeten ‘maken’.”
Ramaker ziet dat het keuzeprobleem op twee manieren voorkomt. „Er kan sprake zijn van keuzeperfectionisme. Dat wordt in deze tijd actueler, omdat keuzes gevoelsmatig belangrijker worden vanwege de economische crisis. Van studie veranderen kan bijvoorbeeld niet langer ongestraft. Geen fouten willen maken kan verlammen; een reactie kan zijn dat je alle opties openhoudt en het kiezen uitstelt.”
Verwachtingen van anderen
Een andere veelvoorkomende oorzaak is dat van grenzeloosheid. „Je kunt het idee hebben dat alles moet. Het risico is dan dat je je laat leven door je omgeving en de verwachtingen van anderen. Het verkrijgen van status speelt hierin ook mee. Het is belangrijk om daarover in gesprek te durven gaan met je omgeving. Dat is spannend. Maar wat schiet je ermee op als je geen goede invulling kunt geven aan de taak die je op je neemt?”
Het probleem van grenzen kent de docent-coach van binnenuit. „Ik heb een hoog verantwoordelijkheidsbesef en zie veel mooie dingen om mijn tijd aan te geven. Het liefst wil ik een betrokken collega zijn en een goede man en vader. Ik ben graag actief in de kerk en in de woonwijk. Een promotieonderzoek klinkt aanlokkelijk. Dat heb ik overwogen. Maar het kan onmogelijk allemaal tegelijk. De kunst is dan om na te gaan wie je bent, wat je belangrijk vindt en hoe je weer oplaadt. Op basis van die gegevens kun je kiezen waar je voor gaat.”
Reflectie en gebed
Antwoord vinden op de vraag wie je bent en wat je belangrijk vindt, is niet de eenvoudigste klus. „Dat vraagt zelfkennis, reflectie, gebed, gesprekken met goede vrienden en familie. Mensen die je goed kennen, kunnen adviseren. Het is sowieso waardevol om jezelf af te vragen waar je focus ligt. Als je staat voor een belangrijke keus, kan dat een goede aanleiding zijn om jezelf daarop te onderzoeken. Wat vind ik het allerbelangrijkste? Abraham is hierin een voorbeeldfiguur voor mij geweest. Hij wist: ik moet naar dat beloofde land. En dat, terwijl hij zijn familie achterliet. Abraham wist waar zijn focus lag.”
Voor keuzeperfectionisten heeft Ramaker ook adviezen. „Een besluit nemen vraagt om vertrouwen. Je kunt nooit in de toekomst kijken, dus je weet nooit voor honderd procent zeker of het een goede beslissing is. Maar God draagt je leven; hoe je leven loopt, hangt niet af van jezelf. Je leert ook van verkeerde keuzes. En een schijnbaar verkeerde beslissing kan relatief goed uitpakken. Je denkt erover na, luistert naar de grenzen die je lichaam aangeeft en maakt dan in vertrouwen op God een keus.”
Sparren
Hoe een keuzeproces werkt, wisselt per persoon. „De één moet gestimuleerd worden te beslissen en iemand die impulsief is, moet juist leren om er een paar dagen de tijd voor te nemen. De één kan het best nadenken in stilte, een volgende zoekt liever anderen op om te sparren en de zaken van een andere kant te bekijken. Er zijn geen recepten voor keuzeprocessen. Je moet daar je stijl in vinden. Het vraagt om zelfkennis.”
Het valt Ramaker op dat er in deze tijd opnieuw naar keuzeadviezen van geestelijken als Benedictus en Ignatius van Loyola wordt geluisterd. „Ignatius, een geestelijke uit de zestiende eeuw, stelt: ‘Maak een keuze, en ga dan slapen in het vertrouwen op God dat je onrustig gemaakt wordt als het een foute keuze was.’ Een ander goed advies van Ignatius vind ik die van het inbeelden. Als je vijf opties heb, beperk ze dan eerst tot twee of drie. Denk je vervolgens in hoe je leven eruitziet bij die keuze. Als je er benauwd van wordt, is het verstandig om naar dat signaal te luisteren.”
Moed
„Het is een uitdaging om keuzestress om te zetten in creativiteit,” stelt Ramaker. „Werk met wat er is, en zoek het goede daarin. Kiezen kan betekenen dat je de onzekerheid aangaat. Dat vraagt moed. Moedig zijn heeft niets te maken met roekeloos zijn, maar met weten wat belangrijk is en vervolgens de stap zetten. Soms is een goede keuze niet leuk. Maar blijf ook een beetje lachen om jezelf. Kun je nog blij en tevreden zijn met wat je hebt? Dan durf je ook grenzen aan te geven en verandert angst in vertrouwen.”
Dit artikel gaat verder in het WinterNummer van de GezinsGids