Het is heerlijk om in de zomer te genieten van de warmte van de vuurbol. Maar dat heeft niet alleen zonnige kanten. Zonverbranding is het bekendste probleem na blootstelling aan de zon. Maar er zijn er zijn meer nadelige gevolgen, zoals een zonnesteek, zonneallergie en voorlopers van huidkanker. Alle drie zijn ze te voorkomen door het nemen van maatregelen tegen te veel blootstelling aan de zon.
Zonneallergie
Bij de eerste warme dagen van het jaar is er altijd wel iemand op het spreekuur met zonneallergie. Het zonnetje was heter dan verwacht. Ruim zes uur na het ‘zonnebad’ ontstaat een jeukerige, rode uitslag met bultjes. Een teveel aan ultraviolet licht is de oorzaak. In tegenstelling tot de zonverbrandingsreactie dat vooral door UV-B wordt veroorzaakt, is UV-A vooral de boosdoener bij zonneallergie. Er is sprake van een heuse allergische reactie, in gang gezet door het immuunsysteem. Het late tijdstip – ruim zes uur na blootstelling – is karakteristiek voor een allergie.
Een zonneallergie behoeft geen therapie. Gewoon afwachten is het devies. De uitslag trekt na enkele dagen tot weken vanzelf weg. In de loop van de weken treedt gewenning aan het zonlicht op en dooft de reactie uit. Tegen de jeuk kunnen huis-, tuin-, en keukenmiddelen zoals mentholcrème worden gebruikt. Met een recept van de huisarts kan ook hydrocortison worden gesmeerd. Zonnebrandmiddelen helpen tegen zonnebrand en beschermen tegen UV-B. De zonbeschermingsfactor geldt alleen het UV-B en niet het UV-A dat de boosdoener is van zonneallergie. Tegenwoordig zijn er sommige zonnebrandmiddelen die ook ingezet kunnen worden tegen blootstelling aan UV-A. Het smeersel Contralum Ultra is goed te gebruiken. Men moet zich echter wel realiseren dat ook achter glas UV-A haar werk doet. Werkers in de kas zijn een risicogroep.
Zonnesteek
In de Bijbel (2 Koningen) staat dat de zoon van de Sunamitische vrouw plots overmand werd door heftige hoofdpijn. Gelet op de tijd van de oogst is het waarschijnlijk dat hij een zonnesteek opliep. In de koelte van het huis overleed hij in de armen van zijn moeder. De hitte werd hem teveel. God wist er raad mee en zond Elisa om hem te redden uit de klauwen van de dood.
Een zonnesteek, zoals hitteberoerte (heliose) in de volksmond wordt genoemd, is er in soort en maat. Bedoeld wordt oververhitting door een temperatuur boven de 40°C, gepaard gaand met neurologische verschijnselen, zoals verwardheid, stuipen of coma. Het is het gevolg van een hoge omgevingstemperatuur of inspanning. Zonnehitte op het blote hoofd is de oorzaak voor een zonnesteek. De hitte schopt het temperatuurcentrum in de hersenen in de war, waardoor een scala aan ongewenste lichaamsreacties optreedt. Met de dood tot gevolg, tenzij men tijdig start met afkoeling door ijs en spiermassage. Opname in een ziekenhuis is noodzakelijk. Dat is niet het geval bij hitte-uitputting. Daarbij werkt het temperatuurcentrum nog afdoende en lukt het, dankzij heftig transpireren, de warmte kwijt te raken. Koelte, vocht en zout zijn nodig om de patiënt in een betere conditie te krijgen. Lukt dat niet binnen een paar uur, dan moet het slachtoffer alsnog naar het ziekenhuis.
Voorlopers van huidkanker
Vooral ouderen ontwikkelen actinische keratosen, voorlopers van huidkanker. Het zijn kleine, bruine, ruw aanvoelende, verhoornde plekjes op de aan zonlicht blootgestelde huid. Deze ‘zonlichtbeschadigingen’ bevinden zich vooral in het gelaat, op de hoofdhuid, de oren en handen. Het komt veel voor. Vooral bij mannen en dan met name onder de buitenwerkers, maar ook steeds vaker bij vrouwen, als gevolg van het zongedrag van de laatste decennia. Ultraviolet licht is verantwoordelijk voor zonschade. In welke mate zonschade ontstaat, is afhankelijk van het zongedrag en het type huid. Een blanke huid is gevoeliger. Dat is dus een extra reden om notitie te nemen van de tips voor gezond zongedrag (zie kader). Door UV-straling ontstaan veranderingen in het genetisch materiaal in de huidcellen. Na verloop van jaren kunnen actinische keratosen zich ontwikkelen tot huidkanker, met name het plaveiselcelcarcinoom en basaalcelcarcinoom. Beide vormen zijn niet agressief, maar kunnen lokaal vervelend doorgroeien. Daarom is tijdige behandeling belangrijk. Cryotherapie wordt veel toegepast. Met behulp van vloeibare stikstof wordt de plek aangestipt en ruim tien seconden bevroren. De ontstane blaar geneest onder vorming van gezond weefsel. Andere methodes zijn het smeren van een celgroeiremmend middel zoals 5-FU-crème. Het resultaat mag er zijn. Voorkomen is echter beter dan behandelen.
Tips voor een gezond zongedrag:
– Laat de huid in het voorjaar geleidelijk wennen aan de zon;
– Mijd de volle zon, vooral in de piekuren tussen 11.00 en 15.00 uur;
– Draag een hoofddeksel;
– Gebruik zonnebrandcrèmes: een half uur voor het ‘zonnebaden’ aanbrengen en na twee tot drie uur opnieuw insmeren, evenals na zwemmen of hevig transpireren. Factor 8 betekent dat je acht keer zo lang als gebruikelijk in de zon kan blijven. Factor 15 wordt aangeraden;
– Vergeet de neus niet in te smeren;
– Vermijd het gebruik van de zonnebank;
– Wees extra voorzichtig met een lichte huid.