Om goed te functioneren hebben mensen een geweten nodig. Daar zijn de meeste mensen het over eens. Onderzoekers bestuderen gedrag en hersenactiviteit om te begrijpen hoe een goed geweten wordt gevormd. Maar… heeft ieder het eigenlijk over dezelfde zaak? Wat is een ‘goed geweten’? Hoe functioneert het geweten?
Ds. A. Schreuder wordt regelmatig gevraagd voor lezingen rondom het thema ‘geweten’. Hij merkt dat er vaak gediscussieerd wordt over gewetensvorming, bijvoorbeeld rondom mediaopvoeding. „Toch wordt er vaak weinig nagedacht over de vraag wat dit nu precies is,” viel hem op. Daarom schreef hij het boek Naar eer en geweten – wat de Bijbel en onze belijdenis zeggen over het geweten. Een gezond geweten kan volgens zijn boek alleen gevormd worden vanuit Bijbels perspectief. „Het geweten is immers een overblijfsel in de mens dat hem herinnert aan zijn Schepper en Wetgever.Juist het geweten – en niet zozeer het gevoel of het verstand – is de ingang en de plaats die de Heere wil gebruiken om Zich te openbaren en de mens ervan te doordringen dat hij een eeuwigheidschepsel is.” Dit besef van leven voor Gods aangezicht is geweken sinds de zondeval, maar moet bij de gewetensvorming weer het uitgangspunt worden.
Geleid door de situatie
Waar komt de toenemende belangstelling rond het thema ‘gewetensvorming’ vandaan? „Vooral door de vragen die deze tijd met zich meebrengt,” vermoedt de predikant.„Lange tijd ‘hoorden’ de dingen gewoon op een bepaalde manier te gaan, omdat de Bijbel dit zo zei. Tegenwoordig vraagt de jeugd echter naar het ‘waarom’ ervan. Daardoor moeten ouderen leren om hun keuzes te verwoorden en te verantwoorden.”
Hij merkt dat het voor christenenniet altijd gemakkelijk is om gewetensvragen te beantwoorden. „Veel mensen zijn het niet gewend om vanuit de Bijbel over deze vragen na te denken. Vaak laat men zich leiden door de situatie. Ik noem dat in mijn boek ‘de sociale radar’. Bij alles wat zich aandient, vragen mensen zich steeds opnieuw af wat ze ermee moeten. Ze laten zich daarbij teveel leiden door hun gevoel, niet door wat de Bijbel erover zegt. Het is nodig dat Gods Woord het Kompas is. In tegenstelling tot een radar, richt een kompas zich altijd op een vast punt.”
Waarheid
Docent H. van de Craats is dagelijks bezig met gewetensvorming. Hij werkt in het mbo en geeft les in sociale vaardigheden en godsdienst. Daarnaast begeleidt hij de studenten bij stage en studieloopbaan. „Samen met de studenten zoek ik naar antwoorden op de vragen van deze tijd in het Woord van de Heere en de belijdenisgeschriften.”
Van de Craats herkent zowel vanuit zijn opleiding als vanuit zijn werk wat ds. Schreuder zegt over de ‘sociale radar’ en het laten leiden door het gevoel. Recent volgde hij de opleiding Leraar Omgangskunde aan de Hogeschool Utrecht. „Daar werd mij voorgehouden om te luisteren naar je eigen hart en eigen waarheden te ontdekken.”
Het gevoel speelt in deze tijd een belangrijke rol, merkt hij: „Maatgevend is: waar heb je zin in? Wees gevoelig voor jezelf en de groep. Voelen, dus niet te veel denken. Heb je behoefte aan veiligheid? Wil je dansen? Neem dat gevoel serieus. Leef in het hier en nú! Durf te zijn wie je bent, met al je goede en slechte kanten.”
Voor Van de Craats botst dit met het Bijbelse uitgangspunt: „Ik zie hier de uitwerking van Genesis 3. Wij mensen willen als God zijn en de waarheid in onszelf ontdekken.Voor de waarheid van Gods Woord, dat de mens blind is (voor zowel de diepe zondeval als voor de weg tot behoud in Christus), is geen plaats.” Hij laat zien dat deze denkwijze van alle tijden is. „Of je de waarheid vindt in religie of godsdienst of een mengsel hiervan, maakt niet uit. Paulus waarschuwt in Kolossenzen 2 voor deze bedrieglijke schijnwijsheid. Hij zegt in vers 8: het is ‘naar overlevering der mensen naar de eerste beginselen der wereld, en niet naar Christus’.”
Die blindheid is niet alleen buiten de kerk te vinden, laat ds. Schreuder zien. Hij schetst in zijn boek het proces van vervlakking in de kerk. „Er is een heel nauw verband tussen de gewetensfunctie en hoe we de norm van de Bijbel aanvaarden voor ons persoonlijk leven. Als dé waarheid van het Woord niet meer ten volle kracht uitoefent op het geweten, komt er plaats voor andere ‘waarheden’.”
Meer over dit onderwerp kunt u lezen in de GezinsGids van 10 september.