Menno de Bruyne is voorlichter bij de SGP Tweede Kamerfractie. Op deze plek geeft hij een kijkje achter de schermen van het hof en het Binnenhof
Zieke koningin op Prinsjesdag
Stel dat koningin Beatrix een week geleden haar been had gebroken. Hoe had het dan gemoeten op Prinsjesdag? In een rolstoel naar de Ridderzaal in plaats van in de gouden koets? Prinsjesdag uitstellen? Of kroonprins Willem-Alexander alvast maar wat laten oefenen op de troon?
Sinds Nederland een Oranjemonarchie is heeft de koning(in) twintig keer verstek moeten laten gaan. De laatste keer was dat in 1947. Koningin Wilhelmina kreeg toen vlak voor Prinsjesdag een bronchitisaanval die zo zwaar was, dat ze besloot om af te zien van het voorlezen van de troonrede. In 1987 dreigde het ook mis te gaan door een hersenvliesontsteking bij koningin Beatrix. Maar de vorstin herstelde voorspoedig, zodat de plechtigheid gewoon doorgang kon vinden.
Namens de Koning
Artikel 65 van de Grondwet luidt: ‘Jaarlijks op de derde dinsdag van september of op een bij de wet te bepalen eerder tijdstip wordt door of namens de Koning (…) een uiteenzetting van het door de regering te voeren beleid gegeven.’ Kernwoorden in dit artikel zijn ‘…door of namens de Koning…’ Het woord ‘namens’ laat uitdrukkelijk de mogelijkheid open dat de troonrede ook door iemand anders wordt voorgelezen. De koning(in) is dus niet verplicht om de troonrede zelf voor te lezen; dat mag ook gedaan worden namens haar.
De vraag wie dat dan moet doen, wordt niet in de Grondwet beantwoord. Dat staat te lezen in de bladeren van de geschiedenis. Moest de koning of koningin verstek laten gaan, dan was het nagenoeg altijd een minister die de honneurs waarnam, meestal de minister-president. Dat ligt natuurlijk ook wel een beetje voor de hand. Hij immers schrijft de tekst van de troonrede. Daar komt bij dat de regering bestaat uit de koningin plus de ministers. Wat is er dan logischer om als één lid van de regering niet kan, een ander lid van die regering in te laten springen.
Troon
Overigens is het zo dat als premier Rutte voor koningin Beatrix in zou moeten vallen, het geen uitgemaakte zaak is dat de rede in de Ridderzaal wordt voorgelezen. Vroeger is meer dan eens uitgeweken naar de (oude) vergaderzaal van de Tweede Kamer. En mocht de plechtigheid tóch doorgaan in de Ridderzaal (zoals in 1947, toen de afmelding zó kort voor Prinsjesdag binnenkwam dat alles niet meer omgegooid kon worden), dan zal president Rutte niet op de troon plaatsnemen – dat zou wel erg revolutionair zijn! – maar gewoon staande vanachter een katheder zijn rede uitspreken. De troon is alleen voor het staatshoofd.
Interessant is nog de vraag waarom de Oranjes in het verleden verstek hebben laten gaan. Een paar keer was dat een sterfgeval in de koninklijke familie. Veel vaker was de gezondheidstoestand van de koning(in) zelf de reden van het wegblijven.
Weinig hoffelijk
Lange tijd raadselachtig was het wegblijven van koningin Wilhelmina in 1911. Tot twintig jaar geleden werd gedacht dat ze was weggebleven omdat ze niet verzeild wilde raken in een demonstratie die ‘de rooien’ op Prinsjesdag hadden belegd. Inmiddels weten we dat de reden van haar afwezigheid een heel andere was: ze had een geweldige hekel had aan de in haar ogen slappe Kamervoorzitter graaf Van Bylandt. Ze wilde de man dan ook niet zien. Weinig hoffelijk wellicht, maar heel menselijk….