Een eekhoorntjes- maaltijd opzoeken in het bos, begraven in de grond en in de winter kijken of je jouw voorraad weer terug kunt vinden…Tijdens de meidagen het militaire ereveld op de Grebbeberg bezoeken…Op de grond bij de Cunerakerk liggen en de muren bekijken…Meester Den Haan en meester De Olde vinden excursies in de eigen omgeving erg belangrijk:
„Goed onderwijs in de zaakvakken is niet mogelijk zonder omgevingsonderwijs.”
Meester Den Haan en meester De Olde geven les in de bovenbouw van de Eben-Haëzerschool te Rhenen. Ze trekken er gemiddeld één keer per maand met de groep op uit om de natuur, cultuur en geschiedenis in de omgeving van de school te onderzoeken. De excursies variëren van het maken van een paddenstoelenspeurtocht door het bos, het ontleden van zaden, het bezoeken van een buitenhuis, het op stap gaan met een rattenvanger tot het maken van opdrachten over Willem Sluiter, het bestuderen van het orgel van de plaatselijke gereformeerde gemeente en het determineren van zwerfkeien. Meester De Olde: „Ik herinner mij dat we in de Cunerakerk in groepjes uiteengingen en de uiterste hoeken van de kerk opzochten. Vanuit die hoeken zong elk groepje een regel uit Psalm 116:11. De kinderen vonden het prachtig, maar ook indrukwekkend!”
Paddenstoelenspeurtocht
Meester Den Haan: „De paddenstoelenspeurtochtwordtjaarlijks op één van de vrijdagen voor de herfstvakantie gemaakt. De speurtocht wordt op school grondig voorbereid, met name door groep 8. Deze zijn vervolgens de experts die de leerlingen van groep 6 begeleiden in het bos. Aan de hand van een topografische kaart waarop de route is getekend, zoeken we eerst de weg naar de leemkuil, een omheind natuurgebied. We doen daar een aantal grondboringen, waarbij ik de kinderen onder andere probeer duidelijk te maken dat de vochtige grond bij uitstek geschikt is voor de groei van paddenstoelen.”
Vervolgens doen de kinderen in groepjes opdrachten. Zoals het ontleden van paddenstoelen aan de hand van de excursiegids, het spelen van een paddenstoelenspel en het maken van digitale foto’s. Ook is er vaak een tekenwedstrijd aan verbonden. Kinderen maken dan in het bos met vetkrijt tekeningen van de paddenstoelen.
Tijdens de excursie wisselen inspanning en ontspanning elkaar af. Meester Den Haan: „We eten paddenstoelensoep en voetballen met elkaar. Vaak koppelen we de speurtocht aan het bezichtigen van grafheuvels uit de prehistorie die ook in het bos te vinden zijn. In de excursiegids staan vragen over deze heuvels. De kinderen zoeken de antwoorden op informatiekaarten die aan de bomen gehangen zijn.”
Voorbereiding
Demeesters bereiden de excursies gedegen voor. Ze maken daar veel werk van. Beiden zijn ervan overtuigd dat het welslagen van de excursie voor een groot deel afhankelijk is van een goede voorbereiding. Meester Den Haan: „Dit kost mij wel een aantal zaterdagen, maar daar maak ik geen punt van.”Meester De Olde: „Bij een excursie moet je onderwerpen selecteren waarop de focus moet worden gericht. Als je dit niet doet, loop je het risico dat de kinderen tijdens de excursie teveel prikkels krijgen en uiteindelijk weinig leren.
De kinderen vinden het ook heerlijk de dingen te herkennen die in de groep behandeld zijn.” Meester Den Haan: „Je zou dit het feest van de herkenning kunnen noemen.”
Moordenaars
Wat willen de meesters met omgevingsonderwijs bereiken? Meester De Olde:„Allereerst hoop ik bij kinderen verwondering te bewerkstelligen. Bijvoorbeeld over de prachtige paddenstoelen die na een regenbui zomaar uit de grond schieten. Ik herinner mij de opwinding van de kinderen toen ze een berkenzwam zagen. We hadden tijdens de voorbereiding dit soort zwammen moordenaars genoemd omdat ze uiteindelijk de dood van een boom veroorzaken. Toen we de zwam zagen, riepen de kinderen opgewonden: ‘Meester, kijk! Een moordenaar!’Dit gaat diep, want dan krijgt zo’n zwam een verhaal, een gezicht.”
Meester Den Haan: „Ik vind het belangrijk dat kinderen de mooie dingen om hen heen leren zien. Daarbij hoop je dat dit een grondhouding wordt die blijvend is bij het ouder worden. Een kind zei eens tijdens een excursie omgevingsonderwijs tegen mij: ‘Dit vind ik veel gaver dan een schoolreisje naar Artis en Linneushof!’ Kijk, zo’n opmerkingvind ik prachtig.”
Interesse
Meester De Olde hoopt dat de verwondering verder gaat in interesse: „Laat de kinderen maar geïnteresseerd raken in goede dingen. Laat ze er maar op uittrekkenin plaats van thuis achter de computer te zitten. Zo heb ik eens met kinderen in het kader van de prehistorie hutten gebouwd. Later hoorde ik van ouders dat hun kind sinds die tijd meer met vriendjes in het bos speelt. Dan is mijn lesdoel ruimschoots bereikt!”
Uiteindelijk speelt volgens meester De Olde een hoger doel mee: „In de Bijbel en de christelijke traditie wordt de natuur gezien als een boek waarin ons de grote werken van de Schepper verteld worden. Tijdens het exempel over Sluiter kwamen sommige kinderen spontaan met opmerkingen als: je ziet in de natuur hoe mooi God alles geschapen heeft. Dat is mooi, als is het tegelijkertijd zo dat je de ware kennis van God aan jezelf en de kinderen niet kunt geven.”
Ernst
Indrukwekkend vinden de kinderen ook de excursie tijdens de meidagen naar de Grebbeberg. In de klas horen ze eerst de verhalen die gebeurd zijn bij de bunkerresten en de loopgraaf uit de Tweede Wereldoorlog die ze bezoeken. Meester Den Haan: „Ik vertel in de klas het verhaal van Jan Goor, een gesneuvelde soldaat van wie men gelooft dat hij goed gestorven is. De kinderen willen dan altijd weten waar hij begraven ligt.”
Meester De Olde: „Ik herinner mij één van de jongens die rijen met graven afliep en telkens de rang van de gestorvene noemde: soldaat, soldaat, korporaal,soldaat, sergeant… Ik denk dat hij begreep dat er onder de stenen mensen lagen die vroeger belangrijk waren geweest. Als je na die tijd originele opnamen laat horen van het schietenop de Grebbeberg tijdens de meidagen, dan wordt het wel even stil in de klas… Je hoopt dat de kinderen doordrongen raken van de ernst van zo’n oorlog.”
Beide meesters zijn ervan overtuigd dat zaakonderwijs niet zonder omgevingsonderwijs kan:„Daar moet je tijd voor maken!”